Смугъулар (Ахцегь район)

Википедиядихъай

И терминдин муькуь манаярни ава, килига: Смугъулар.

Урусатдин пайдах Хуьр
Смугъулар
урусСмугул
Уьлкве
Урусат
Федерациядин субъект
Дагъустан
Муниципал район
Хуьруьнсовет
Статус
Хуьр 1839 йисалай
АП-дин кьакьанвал
1259 м
Агьалияр
538 кас (2010)
Миллетар
Динар
Чпи-чпиз гузвай тӀвар
смугъулжуь
Сятдин чӀул
Телефондин код
+7 87263
Почтунин индекс
368743
Автомобилдин код
05
Код ОКАТО
82 206 865 001
Хуьруьн шикилар
Космосдай акунар
Смугъулар (Ахцегь район) (Дагъустан)
Магьачкъала
Ахцегь
Смугъулар
Смугъулар (Ахцегь район) (Ахцегь район)
Ахцегь
Смугъулар

Смугъулар (урусСмугул) — Дагъустан республикадин Ахцегь районда авай хуьр. «Смугъулрин» хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я.

География[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Хуьр Ахцегь райондин юкьван пата, райондин администрациядин юкь тир Ахцегь хуьрелай 12 км яргъал, Ахцегь вацӀун эрчӀи къерехдал ала.

Смугъулар гуьгъуьнин тарихдин мягьлейриз пай хьанва: АспӀашар, КӀепӀер, Къантасар.

Хуьруьн къваларив гвай чӀурар ва булахар: Чанах, ФечӀер ятах, КӀвар сув, Талук, Ягъар, Суван пад, Ярусув, Бугъаз кӀаш, Вине чӀур, Микьий, КӀветӀер, Къватар булах, Ягъудин булах, Гъуьйи латар.

Тарих[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Хуьруьн бине кутур дуьз тарих малум туш. XVII виш йисалай 1839 йисал кьван хуьр Ахцегьпарадин азад жемиятдин «Ахцегьпара - 1» хуьруьн жемиятдик квай. 1736 йисуз Смугъулра мискӀин эцигнай. МискӀиндин цлал араб чӀалал агъадихъ галай кхьин ала: «И бахтавар мискӀин туьхкӀуьр хъувунвайбур гьахъ кӀандай ва хъсанвал ийизвай Смугъулрин жемятдин агьалияр я, гьа йисуз Сурхай хан ва Умма хан Къубадиз атана хуьрериз цӀай яна курнай ва гьакӀни Мискискар хуьр чукӀурнай. Цларни Хуьруьг хуьруьн устӀарри пайгъамбардин хижрадай, - адаз Аллагьдин салаватни саламар хьурай! - 1197 йисуз эцигнай. И кхьинар кхьейди Мугьаммадали, мискӀин эцигнавайбурни Муса, Ражаб ва Рамазан я.» 1796 йисуз Ахцегьпарадин къушунар, абурук Смугъулрин къушунарни гваз, къазикумухдин Сурхай-хан II - дахъ галаз санал урусрин генерал Булгакован къушунрин аксиниз, Къубадин Алпан хуьруьн мукьув хьайи ягъунра иштирак авунай, ина Смугъулрин фекьи Юсуф кьенай. Фекьи Юсуфан азабар квай кьиникай Смугъулра адан пӀирел алай араб кхьинри малумарзава.

1839 йисуз Смугъулар вири Самур округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Самур округдин Ахцегьпара наибвалдиз талукь тир. Мичегь, Къучагъар ва Хълар хуьрерихъ галаз Смугъулрин хуьруьнжемятдик квай.

Агьалияр[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Йисариз килигна Смугъулрин агьалийрин дегиш хьунин динамика:

Йис 1886 2002 2010
Агьалияр 759 [1] 718 [2] 538 [3]

2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижариз килигна хуьре 538 касди уьмуьр ийизвай. Вири лезгияр, суни-мусурманар я.

Смугъулвияр агъадихъ галай сихилриз пай жезва: Ягьмеданбур, Кевисар, АлкӀашар, КӀепӀер.

ТӀвар-ван авай ксар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Баянар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

ЭлячӀунар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]