Фий

Фий
Уьлкве	Урусат
Федерациядин субъект	Дагъустан
Муниципал район	Ахцегь
Хуьруьнсовет	«Фиярин»
Статус	Хуьр 1839 йисалай
АП-дин кьакьанвал	2100 м
Агьалияр	↘ 1 623 кас (2015)
Миллетар	лезгияр
Динар	суни - мусурманар
Чпи-чпиз гузвай тӀвар	фияжуь
Сятдин чӀул	UTC+3
Телефондин код	+7 87263
Почтунин индекс	368743
Автомобилдин код	05
Код ОКАТО	82 606 480
Хуьруьн шикилар	www.odnoselchane.ru
Космосдай акунар	www.wikimapia.org
	Магьачкъала Ахцегь Фий
	Ахцегь Фий

Фий (урус. Фий) — Дагъустан республикадин Ахцегь районда авай кьакьан суван хуьр. «Фиярин» хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я.

География[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Хуьр Ахцегь райондин кьибле пата, райондин администрациядин юкь тир Ахцегь хуьрелай 35 км яргъал, Фий вацІун къерехдихъ гала.

Тарихдал гьалтайла хуьр гуьгъуьнин мягьлейриз чара жезва: Ахкун, ПIатIалар, Ватун.

Хуьруьн мукьвал алай тIебиатдин сергьятар: Бугъа, Уьрехъ, ЦIекIер, ТIумуч, Хуна, Хевиг, Яхва, ЧIагIра мукар, Юкьларуьч, КIелачIук, Чатун рат, Цуцах, Гъурум, Лацу кIакIалар, Калал, ЧIулав хана, Каричик, Укарар, Хевехъ, Яхвал, МуртIа, Цехуьр, ТIулар, ЦIугуни, Севра чIух, ЧIурар, Хани, Гуьней, ЦуцIай, Тара кьил, Ичара, Къабана ачIар, Вергьел, Кьваяхъ.

Хуьре ва адан къваларив гвай булахар: Хуна булах, Латуг булах, Хани, Гъурум, Яхва.

Тарих[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Фий хуьр гьеле Алпан заманрилай малум я ^[1]. XVII виш йисан сифте кьилера Фий Ахцегьпарадин азад жемиятдин «Ахцегьпара - 2» хуьруьн жемиятдик акатзавай. Ахцегьпарадик квай чIавуз Фияра вичин кавхаяр авай, абурун кьадар сихилрин кьадардикай ваъ, хуьруьн агьалидин кьадардикай аслу тир. ГьакI, гьар къад кIвализ са чIехиди къвезвай. ГьакIни, хуьре са чавуш (хабар гузвайди) жедай ^[2].

1839 йисуз вири Самур округдихъ галаз Фиярни Урусат импердиядин гьукумдик акатна. Империядик квай чIавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Самур округдин Ахцегьпара наибвалдиз талукь тир. 1920 йисуз хуьре садлагьай мектеб ахъа хьанай. 1929 йисуз Фияр, Самур округдин чилерал цIийиз арадал гъанвай Ахцегь райондик акатнай. 1936 йисуз хуьре Энгельсан тIварунихъ галай колхоз эцигнай. 1961 йисуз Фияра культурадин КIвал ахъайнай.

Фий хуьрелай садни зур километр кьиблединни - рагъакIидай пата, гуьлуьн дережадилай 3000 м кьакьанда, Къавкъаздин кьилин цIиргъинин Фиярин суван кьилелай элячIдай рекьин мукьвал алай тик ва алгъай зурба къаябрал ва плитайрал инсанрин ва гьайванрин къахма авуна раснай суьретар ава. А суьретрин чIехи пай XVIII – XIX виш йисариз талукь я ^[3].

Агьалияр[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Йисариз килигна Фиярин агьалийрин дегиш хьунин динамика:

Йис	1886	2002	2010	2015
Агьалияр	1 464 ^[4]	↗ 1 612 ^[5]	↗ 1 710 ^[6]	↘ 1 623 ^[7]

2015 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижариз килигна хуьре 1 623 касди уьмуьр ийизвай. Агьалидин вири лезгияр, суни-мусурманар я.

Фиярин агьалияр гуьгъуьнин сихилриз пай жезва: Къара-Мегьамедар, Данкьар, Микилар, Жумияр, ЦIакIияр, Сахукар, Бамбияр, Къубушар, Гьажипулатар, Гьуркинаяр, Эльдарар, КIарияр, Зулматар, Бегар, Гюлбияр, Мурсалар, Тингилар, Укаяр, Михар, Ванидар, Фаражар, Джандарар, Шейгь-Шалбурсар.

Экономика ва инфраструктура[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Хуьре 319 кьван майишатар ава. Агьалийрин асул кIвалах — малдарвал я. Алай чIавуз фияийри 12 агъзурдилай пара лапагар (абурукай 3500 кьил умуми майшатдик ква) ва 900 карч алай чIехи малар хуьзва ^[1].

Социалвилин идарайрикай хуьре: мектеб, культурадин КIвал ва ктабхана кардик ква. 2010 йисан декабрьдилай хуьре, 5 кабинетар авай акушервилинни - фельдшервилин пункт кардик кутунай ^[8].

Килигиз лайихлу чкаяр[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

XVII виш йисуз эцигнавай ва XIX виш йисуз Гьажи-Гьамзатан хва Ахмеда туьхкIуьр хъувунай 18 метр кьакьанвилин минара квай жуьме - мискIин.
Къенепатан майдан — 256 м² я ^[1].

ТIвар - ван авай ксар[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Мамедрин Тарлан (ханва 1950 йисуз) — Дагъустандин халкьдин артист.
Хуршидрин Нажмудин Ферудинан хва (ханва 1985 йисуз) - женгинин самбо спортдин жуьредин 2008 йисуз Дуьньядин чемпион, халкьарин арада классдин спортдин устIар.

Баянар[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

ЭлячӀунар[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

[ахцегь_район-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Муниципальное образование «Село Фий» - Официальный сайт Администрации Ахтынского района

[2] История Ахтынского района | Официальный сайт Администрации Ахтынского района

[3] Фонд «Лезгины» — Ахтынский район

[4] Население Ахтыпаринского наибства Самурского округа по сёлам в 1886 году

[5] Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту.

[6] 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г.

[7] 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г.

[8] В селе Фия заработал ФАП — РИА «Дагестан»

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

Ахцегь райондин агьалийрин пунктар
Администрациядин юкь	Ахцегь
Хуьрер	Гутум • Калук • Къурукал • Къутунхъар • КьакІар • Луткун • Мичегь • Смугъулар • Ухул • Фий • Хин • Хкем • Хуьруьг • Цуругъ • ЦIийи Гъуьгъвез • ЦІийи Усур • Чепер • Ялахъ
Хуьруьнсоветар	Ахцегьрин • Гатумрин • Калукрин • КьакIарин • Луткунрин • Смугъулрин • Ухулрин • Фиярин • Хинерин • Хуьруьгрин • Цуругърин • Чеперин • Ялахърин
Гадарнавай хуьрер	КIурукIун • Грар • Гъуьгъвезар • Игъир • Къучагъар • Кьехуьл • Лгар • Мацар • Усур • Филифар • Филискъар • ЦIуру Хкем • Чихъискар • Храх • Хълар • Хъуьлер • ЧIвегьер • Ялцугъ

Фий

Къене авайбур