Фий
 Хуьр
|
.svg)
Фий (урус. Фий) — Дагъустан республикадин Ахцегь районда авай кьакьан суван хуьр. «Фиярин» хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я.
География[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Хуьр Ахцегь райондин кьибле пата, райондин администрациядин юкь тир Ахцегь хуьрелай 35 км яргъал, Фий вацІун къерехдихъ гала.
Тарихдал гьалтайла хуьр гуьгъуьнин мягьлейриз чара жезва: Ахкун, ПIатIалар, Ватун.
Хуьруьн мукьвал алай тIебиатдин сергьятар: Бугъа, Уьрехъ, ЦIекIер, ТIумуч, Хуна, Хевиг, Яхва, ЧIагIра мукар, Юкьларуьч, КIелачIук, Чатун рат, Цуцах, Гъурум, Лацу кIакIалар, Калал, ЧIулав хана, Каричик, Укарар, Хевехъ, Яхвал, МуртIа, Цехуьр, ТIулар, ЦIугуни, Севра чIух, ЧIурар, Хани, Гуьней, ЦуцIай, Тара кьил, Ичара, Къабана ачIар, Вергьел, Кьваяхъ.
Хуьре ва адан къваларив гвай булахар: Хуна булах, Латуг булах, Хани, Гъурум, Яхва.
Тарих[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Фий хуьр гьеле Алпан заманрилай малум я [1]. XVII виш йисан сифте кьилера Фий Ахцегьпарадин азад жемиятдин «Ахцегьпара - 2» хуьруьн жемиятдик акатзавай. Ахцегьпарадик квай чIавуз Фияра вичин кавхаяр авай, абурун кьадар сихилрин кьадардикай ваъ, хуьруьн агьалидин кьадардикай аслу тир. ГьакI, гьар къад кIвализ са чIехиди къвезвай. ГьакIни, хуьре са чавуш (хабар гузвайди) жедай [2].
1839 йисуз вири Самур округдихъ галаз Фиярни Урусат импердиядин гьукумдик акатна. Империядик квай чIавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Самур округдин Ахцегьпара наибвалдиз талукь тир. 1920 йисуз хуьре садлагьай мектеб ахъа хьанай. 1929 йисуз Фияр, Самур округдин чилерал цIийиз арадал гъанвай Ахцегь райондик акатнай. 1936 йисуз хуьре Энгельсан тIварунихъ галай колхоз эцигнай. 1961 йисуз Фияра культурадин КIвал ахъайнай.
Фий хуьрелай садни зур километр кьиблединни - рагъакIидай пата, гуьлуьн дережадилай 3000 м кьакьанда, Къавкъаздин кьилин цIиргъинин Фиярин суван кьилелай элячIдай рекьин мукьвал алай тик ва алгъай зурба къаябрал ва плитайрал инсанрин ва гьайванрин къахма авуна раснай суьретар ава. А суьретрин чIехи пай XVIII – XIX виш йисариз талукь я [3].
Агьалияр[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Йисариз килигна Фиярин агьалийрин дегиш хьунин динамика:
| Йис | 1886 | 2002 | 2010 | 2015 |
| Агьалияр | 1 464 [4] | ↗ 1 612 [5] | ↗ 1 710 [6] | ↘ 1 623 [7] |
2015 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижариз килигна хуьре 1 623 касди уьмуьр ийизвай. Агьалидин вири лезгияр, суни-мусурманар я.
Фиярин агьалияр гуьгъуьнин сихилриз пай жезва: Къара-Мегьамедар, Данкьар, Микилар, Жумияр, ЦIакIияр, Сахукар, Бамбияр, Къубушар, Гьажипулатар, Гьуркинаяр, Эльдарар, КIарияр, Зулматар, Бегар, Гюлбияр, Мурсалар, Тингилар, Укаяр, Михар, Ванидар, Фаражар, Джандарар, Шейгь-Шалбурсар.
Экономика ва инфраструктура[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Хуьре 319 кьван майишатар ава. Агьалийрин асул кIвалах — малдарвал я. Алай чIавуз фияийри 12 агъзурдилай пара лапагар (абурукай 3500 кьил умуми майшатдик ква) ва 900 карч алай чIехи малар хуьзва [1].
Социалвилин идарайрикай хуьре: мектеб, культурадин КIвал ва ктабхана кардик ква. 2010 йисан декабрьдилай хуьре, 5 кабинетар авай акушервилинни - фельдшервилин пункт кардик кутунай [8].
Килигиз лайихлу чкаяр[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
XVII виш йисуз эцигнавай ва XIX виш йисуз Гьажи-Гьамзатан хва Ахмеда туьхкIуьр хъувунай 18 метр кьакьанвилин минара квай жуьме - мискIин.
Къенепатан майдан — 256 м² я [1].
ТIвар - ван авай ксар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
- Мамедрин Тарлан (ханва 1950 йисуз) — Дагъустандин халкьдин артист.
- Хуршидрин Нажмудин Ферудинан хва (ханва 1985 йисуз) - женгинин самбо спортдин жуьредин 2008 йисуз Дуьньядин чемпион, халкьарин арада классдин спортдин устIар.
Баянар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Муниципальное образование «Село Фий» - Официальный сайт Администрации Ахтынского района
- ↑ История Ахтынского района | Официальный сайт Администрации Ахтынского района
- ↑ Фонд «Лезгины» — Ахтынский район
- ↑ Население Ахтыпаринского наибства Самурского округа по сёлам в 1886 году
- ↑ Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г.
- ↑ В селе Фия заработал ФАП — РИА «Дагестан»
ЭлячӀунар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
- Ахцегь райондин сайтуна Фиярин хуьруьнсоветдикай малуматар
- Маджлис алимов Южного Дагестана в Фие
- Экологический ущерб от ведения геологических работ в районе
- В четырёх районах Дагестана стихия разрушила дороги, каналы, мосты
- Фиярин ашукьдикай
| Ахцегь райондин агьалийрин пунктар | ||
|---|---|---|
| Администрациядин юкь |
|  |
| Хуьрер |
Гутум • Калук • Къурукал • Къутунхъар • КьакІар • Луткун • Мичегь • Смугъулар • Ухул • Фий • Хин • Хкем • Хуьруьг • Цуругъ • ЦIийи Гъуьгъвез • ЦІийи Усур • Чепер • Ялахъ | |
| Хуьруьнсоветар |
Ахцегьрин • Гатумрин • Калукрин • КьакIарин • Луткунрин • Смугъулрин • Ухулрин • Фиярин • Хинерин • Хуьруьгрин • Цуругърин • Чеперин • Ялахърин | |
| Гадарнавай хуьрер |
КIурукIун • Грар • Гъуьгъвезар • Игъир • Къучагъар • Кьехуьл • Лгар • Мацар • Усур • Филифар • Филискъар • ЦIуру Хкем • Чихъискар • Храх • Хълар • Хъуьлер • ЧIвегьер • Ялцугъ | |
