Хълар
 Тунвай хуьр
|
.svg)
Хълар (урус. Хал) — Дагъустан республикадин Ахцегь районда авай гадарнавай сувун хуьр.
Этимология[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Хуьруьн тӀвар лезги чIалан кIвал гафуникай арадал атанвайди мумкин я.
География[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Хуьр Ахцегь райондин кьулан пата, райондин администрациядин юкь тир Ахцегь хуьрелай 18 км яргъал, Ахцегь вацIун чапла хел тир КӀамун вацIун къерехдихъ гала.
Хуьре ва адан къваларив гвай чкаяр:
- Тарихдал гьалтайла хуьр гуьгъуьнин мягьлейриз пай жезвай: Агъа мягьле ва Вини мягьле.
- ТIебиатдин сергьятар - чIурар: ЦIийи хуьр, ХваретIар (кьуьгъверар), КIфияр (кьуьгъверар), Къулух кIам, Фалфан (чIур).
Хуьрелай анихъ булах гала, гьа булухдай хуьрел кьван цин гунгар тухванай.
Тарих[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
XVI виш йисалай 1839 йисал кьван хуьр Ахцегьпарадин азад жемиятдин «Ахцегьпара - 1» хуьрерин жемиятдик квай.
1839 йисуз Хълар хуьр вири Самур округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Урусат империядик квай чIавуз ам Дагъустан вилаятдин Самур округдин Ахцегьпара наибвалдиз талукь тир. Къучагъар, Мичегь ва Смугъул хуьрерихъ галаз Смугъулрин хуьруьн-жемиятдик квай.
1929 йисуз хуьр цIийз арадал гъайи Ахцегь райондик кутунай.
1961 йисан сифте кьилера хуьруьн «Большевик» колхозда 178 колхозник кIвалахзавай ва 70 майишатар авай. Колхоздик 86 карч алай чIехи малар ва 3669 лапагар квай.
1989 йисуз Хъларин эгьлияр Ахцегь хуьруьз, Дукъузпара райондин Авадан ва КцIар райондин Мучугъ хуьрериз куьч хьанай.
Агьалияр[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
1886 йисан Урусатдин Империядин агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна, хуьре 167 касди уьумуьр ийизвай [1]. Вири лезгияр, суни-мусурманар тир.
Хъларин агьалияр гуьгъуьнин сихилрикай ибарат тир — Къарамар (Пашаяр), СикIер (Селимар), ПIиретIар, ШепIенар. Хуьр вичин тежриба авай хпехъанрив, гамарин цунин ва нехишар алай гуьлуьтар хрунин устӀаррив машгьур тир.
Алай чIавуз хуьре касни амач, дараматар харапIайриз элкъвена.
Менфят авай мяденар[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Хуьре кьуркьушумдин, къизилдин, цурцинни - колчедандин ва муькуь металлрин мяденар ава (Тукиркил мяденар).
Баянар[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
ЭлячӀунар[Дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
| Ахцегь райондин агьалийрин пунктар | ||
|---|---|---|
| Администрациядин юкь |
|  |
| Хуьрер |
Гутум • Калук • Къурукал • Къутунхъар • КьакІар • Луткун • Мичегь • Смугъулар • Ухул • Фий • Хин • Хкем • Хуьруьг • Цуругъ • ЦIийи Гъуьгъвез • ЦІийи Усур • Чепер • Ялахъ | |
| Хуьруьнсоветар |
Ахцегьрин • Гатумрин • Калукрин • КьакIарин • Луткунрин • Смугъулрин • Ухулрин • Фиярин • Хинерин • Хуьруьгрин • Цуругърин • Чеперин • Ялахърин | |
| Гадарнавай хуьрер |
КIурукIун • Грар • Гъуьгъвезар • Игъир • Къучагъар • Кьехуьл • Лгар • Мацар • Усур • Филифар • Филискъар • ЦIуру Хкем • Чихъискар • Храх • Хълар • Хъуьлер • ЧIвегьер • Ялцугъ | |
