КьакӀар

КьакӀар
Уьлкве	Урусат
Федерациядин субъект	Дагъустан
Муниципал район	Ахцегь
Хуьруьнсовет	«КьакӀарин»
АП-дин кьакьанвал	1250 м
Агьалияр	↘ 1 654 кас (2015)
Миллетар	лезгияр
Динар	суни - мусурманар
Чпи-чпиз гузвай тӀвар	кьакӀаржуь
Сятдин чӀул	UTC+3
Телефондин код	+7 87263
Почтунин индекс	368758
Автомобилдин код	05
Код ОКАТО	82 206 000 005
Хуьруьн шикилар	www.odnoselchane.ru
Космосдай акунар	www.wikimapia.org
	Магьачкъала Ахцегь КьакӀар
	Ахцегь КьакӀар

КьакӀар (урус. Кака) — Дагъустан республикадин Ахцегь районда авай хуьр. «КьакӀарин» хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я.

География

Хуьр Ахцегь райондин юкьван пата, райондин администрациядин юкь тир Ахцегь хуьрелай 8 км рагъакӀидай патахъ, КьакӀар вацӀ Самур вацӀуз акахьзавай чкадал ала. Хуьрелай кефер пата Самур цӀиргъ, кьибле патани Гельмец - Ахцегь цӀиргъ яргъи хьанва. Хуьр Мегьарамдхуьр - Ахцегь - Рутул трассадал ала.

Хуьре ва адан къваларив гвай чкаяр, булахар: Ашумлатар, ЧӀачъран булах, Пулатметен булах, Фуанцин булах, Купулцин булах ^[1].

Хуьруьн мукьварал ва Самур цӀиргъинин кьиблепатан гуьнеда алай гатун чӀурар: Хпар, БагӀахтул, ЧӀехи ятах, ЧӀехи хпу, ЦӀаракус, Верхер ва мсб ^[1].

Тарих

Тарихдар Б. Г. Алиева тестикь ийизвай фактариз килигна, цӀуру хуьр гилан цӀийи хуьрелай тахминан 1 км яргъал алай. Ам монголарни-татарар паталай чукӀурнавай. Хуьруьн эгьлийри душмандиз къати кьулухъди румар ганвайвиляй абуру хуьруьз цӀай яна курнай. Монголринни-татаррин гъиляй хкатай кьакӀарвияр Самур дугундин вини кьилерив гвай чкайриз катнай. ЦӀийи хуьруьн бине Рутул хуьруьн Бацарар сихилдин векилри кутунай. И сихилдин векилри гилани КьакӀара уьмуьр ийизва. Хуьруьн бине кутур Бацар вич чӀехи хъпехъан тир ^[2]. Са тӀимил геж, ивидин кьисасдикай хкатун патал иниз Шбит ва Кьурбан стхаяр вичин Зулейха вахахъ галаз куьч хьанвай, абуру Кьурбанар сихилдин бине кутунай. Ахпа, чара-чара йисара мукьвара галай Ялахъ, Къутунхъар, Хуьруьг, Хъулидар хуьрерай иниз инсанар куьч жез эгечӀнай. КьакӀариз цӀийиз атайбуруз чилер гузвачир, абуру чпиз гьа чкадин агьалидикай чилер пулунихъ къачузвай ^[1].

XVIII виш йисуз КьакӀари вичин мукьув галай хуьрерихъ галаз КьакӀарин беквал арадал гъанай. XVIII виш йисан эхирда Къазикъумукь шамхалвалдик акатзавай Луткун ва Ялахъ хуьрер, кьакӀарин бегдин гьукумдик гьатзава. Хуьруьгдихъ галаз дяведа ахцегьвийринни рутулвийрин дуствилин паталай, Рутул беквалдик квай КьакӀар, Гъуьгъвез, Усур хуьрер 1775 йисуз Ахцегьпарадин азад жемятдин ихтиярдиз вуганай ^[3].

1839 йисуз КьакӀарар вири Самур округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Самур округдин Ахцегьпара наибвалдиз талукь тир. Ва Къутунхъар хуьруьхъ галаз КьакӀарин хуьруьнжемятдик квай.

Совет гьукумдин сифте йисара, револоциядилай вилик, хуьре активдаказ ислам дин вяз ийизвай ^[1]. 1929 йисуз хуьр, Ахцегьпарадин чилерал цӀийиз арадал гъанвай Ахцегь райондик акатнай. 1930 йисара хуьре колхоз туькӀуьрнай.

КьакӀарилай са километр рагъакӀидай пата, Гъуьгъвез кӀама цӀуру заманадин инсанри уьмуьр авур чка ава. Ина ракьун мегъ, кишпирдин затӀар ва жуьреба - жуьре хтар жагъанай ^[4].

ЦӀуру хуьре, адан кьве патани кьве мискӀин авайди тир. Гила, абурукай сад гуьнгуьна хтунва, ва муькуьдан чкадал цӀийи мискӀин эцигнава ^[1].

Агьалияр

Йисариз килигна КьакӀар хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика:

Йис	1886	2002	2010	2015
Агьалияр	726 ^[5]	↗ 1 553 ^[6]	↗ 1 655 ^[7]	↘ 1 654 ^[8]

2015 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижариз килигна хуьре 1 654 касди уьмуьр ийизвай. Агьалидин вири лезгияр, суни-мусурманар я.

КьакӀарвияр агъадихъ галай сихилриз пай жезва: Бацарар, Шийитар, Женгъуяр, Архъар, БакӀаяр, ТӀесер, Гьажиханар, ЖбитӀар, Жебесар ^[1].

Инфраструктура

Хуьре 420 майишатар ава, агьалидин асул кӀвалахар: малдарвал, бахчахъанвал ва хпехъанвал я. Хуьруьнвийри 600-лай пара карч алай чӀехи малар ва 800-лай пара лапагар хуьзва. Хуьре умуми чирвилерин мектеб, мискӀин, клуб, улубхана ва докторвилин амбулатория, Юкьван парк, «ЧӀачъвар» чарчар ава ^[1].

ТӀвар-ван авай ксар

Юнусов Идрис — совет береда Дагъустанда тӀвар акъатнай муькъвер эцигдай устӀар.
Азизов Абил — Дагъустандин тӀвар-ван авай чӀугвар. Дагъустанда машгьур шикил-эсеррин кирам.
Гьуьсейнов Мегьамед — композитор, Дагъустан Республикадин ва Урусат Федерациядин харусенятдин лайихлу кардар. Дагъустандин опера театрдин директор.
Исмаилов Шабас Азизович — Дагъустдандин Обкомдин КПССдин секретарь. ДАССРдин Кьилин Советдин председатель ^[1].

Баянар

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 Село Кака | Сайт Администрации Ахтынского района
↑ Алиев Б.Г.Предположения, памятники, исторические зарисовки о Дагестане. Махачкала, 1988, с.34-35
↑ Законы вольных обществ XVII—XIX вв. Архивные материалы. Х. М. Хашаева
↑ Фонд «Лезгины» — Ахтынский район Архивация 13 август 2020 йисан.
↑ Население Ахтыпаринского наибства в 1886 году
↑ Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту.
↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. Архивация 24 декабрь 2013 йисан.
↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. Архивация 22 декабрь 2018 йисан.

ЭлячӀунар

райондин сайт
Ахцегь райондин сайтуна КьакӀарин хуьруьнсоветдикай малуматар(кьейи элячӀун)

[сайт_района-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 Село Кака | Сайт Администрации Ахтынского района

[2] Алиев Б.Г.Предположения, памятники, исторические зарисовки о Дагестане. Махачкала, 1988, с.34-35

[общества-3] Законы вольных обществ XVII—XIX вв. Архивные материалы. Х. М. Хашаева

[4] Фонд «Лезгины» — Ахтынский район Архивация 13 август 2020 йисан.

[5] Население Ахтыпаринского наибства в 1886 году

[6] Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту.

[7] 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. Архивация 24 декабрь 2013 йисан.

[8] 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. Архивация 22 декабрь 2018 йисан.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

Ахцегь райондин агьалийрин пунктар
Администрациядин юкь	Ахцегь
Хуьрер	Гутум • Калук • Къурукал • Къутунхъар • КьакӀар • Луткун • Мичегь • Смугъулар • Ухул • Фий • Хин • Хкем • Хуьруьг • Цуругъ • ЦӀийи Гъуьгъвез • ЦӀийи Усур • Чепер • Ялахъ
Хуьруьнсоветар	Ахцегьрин • Гатумрин • Калукрин • КьакӀарин • Луткунрин • Смугъулрин • Ухулрин • Фиярин • Хинерин • Хуьруьгрин • Цуругърин • Чеперин • Ялахърин
Гадарнавай хуьрер	КӀурукӀун • Грар • Гъуьгъвезар • Игъир • Къучагъар • Кьехуьл • Лгар • Мацар • Усур • Филифар • Филискъар • ЦӀуру Хкем • Чихъискар • Храх • Хълар • Хъуьлер • ЧӀвегьер • Ялцугъ