КьакӀар

Википедиядихъай
(КьакІар-кай рахкъурнава )
Урусатдин пайдах Хуьр
КьакӀар
урусКака
Уьлкве
Урусат
Федерациядин субъект
Дагъустан
Муниципал район
Хуьруьнсовет
АП-дин кьакьанвал
1250 м
Агьалияр
1 654 кас (2015)
Миллетар
Динар
Чпи-чпиз гузвай тӀвар
кьакӀаржуь
Сятдин чӀул
Телефондин код
+7 87263
Почтунин индекс
368758
Автомобилдин код
05
Код ОКАТО
82 206 000 005
Хуьруьн шикилар
Космосдай акунар
КьакӀар (Дагъустан)
Магьачкъала
Ахцегь
КьакӀар
КьакӀар (Ахцегь район)
Ахцегь
КьакӀар

КьакӀар (урусКака) — Дагъустан республикадин Ахцегь районда авай хуьр. «КьакӀарин» хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я.

География[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Хуьр Ахцегь райондин юкьван пата, райондин администрациядин юкь тир Ахцегь хуьрелай 8 км рагъакӀидай патахъ, КьакӀар вацӀ Самур вацӀуз акахьзавай чкадал ала. Хуьрелай кефер пата Самур цӀиргъ, кьибле патани Гельмец - Ахцегь цӀиргъ яргъи хьанва. Хуьр Мегьарамдхуьр - Ахцегь - Рутул трассадал ала.

Хуьре ва адан къваларив гвай чкаяр, булахар: Ашумлатар, ЧӀачъран булах, Пулатметен булах, Фуанцин булах, Купулцин булах [1].

Хуьруьн мукьварал ва Самур цӀиргъинин кьиблепатан гуьнеда алай гатун чӀурар: Хпар, БагӀахтул, ЧӀехи ятах, ЧӀехи хпу, ЦӀаракус, Верхер ва мсб [1].

Тарих[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Тарихдар Б. Г. Алиева тестикь ийизвай фактариз килигна, цӀуру хуьр гилан цӀийи хуьрелай тахминан 1 км яргъал алай. Ам монголарни-татарар паталай чукӀурнавай. Хуьруьн эгьлийри душмандиз къати кьулухъди румар ганвайвиляй абуру хуьруьз цӀай яна курнай. Монголринни-татаррин гъиляй хкатай кьакӀарвияр Самур дугундин вини кьилерив гвай чкайриз катнай. ЦӀийи хуьруьн бине Рутул хуьруьн Бацарар сихилдин векилри кутунай. И сихилдин векилри гилани КьакӀара уьмуьр ийизва. Хуьруьн бине кутур Бацар вич чӀехи хъпехъан тир [2]. Са тӀимил геж, ивидин кьисасдикай хкатун патал иниз Шбит ва Кьурбан стхаяр вичин Зулейха вахахъ галаз куьч хьанвай, абуру Кьурбанар сихилдин бине кутунай. Ахпа, чара-чара йисара мукьвара галай Ялахъ, Къутунхъар, Хуьруьг, Хъулидар хуьрерай иниз инсанар куьч жез эгечӀнай. КьакӀариз цӀийиз атайбуруз чилер гузвачир, абуру чпиз гьа чкадин агьалидикай чилер пулунихъ къачузвай [1].

XVIII виш йисуз КьакӀари вичин мукьув галай хуьрерихъ галаз КьакӀарин беквал арадал гъанай. XVIII виш йисан эхирда Къазикъумукь шамхалвалдик акатзавай Луткун ва Ялахъ хуьрер, кьакӀарин бегдин гьукумдик гьатзава. Хуьруьгдихъ галаз дяведа ахцегьвийринни рутулвийрин дуствилин паталай, Рутул беквалдик квай КьакӀар, Гъуьгъвез, Усур хуьрер 1775 йисуз Ахцегьпарадин азад жемятдин ихтиярдиз вуганай [3].

1839 йисуз КьакӀарар вири Самур округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Самур округдин Ахцегьпара наибвалдиз талукь тир. Ва Къутунхъар хуьруьхъ галаз КьакӀарин хуьруьнжемятдик квай.

Совет гьукумдин сифте йисара, револоциядилай вилик, хуьре активдаказ ислам дин вяз ийизвай [1]. 1929 йисуз хуьр, Ахцегьпарадин чилерал цӀийиз арадал гъанвай Ахцегь райондик акатнай. 1930 йисара хуьре колхоз туькӀуьрнай.

  • КьакӀарилай са километр рагъакӀидай пата, Гъуьгъвез кӀама цӀуру заманадин инсанри уьмуьр авур чка ава. Ина ракьун мегъ, кишпирдин затӀар ва жуьреба - жуьре хтар жагъанай [4].
  • ЦӀуру хуьре, адан кьве патани кьве мискӀин авайди тир. Гила, абурукай сад гуьнгуьна хтунва, ва муькуьдан чкадал цӀийи мискӀин эцигнава [1].

Агьалияр[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Йисариз килигна КьакӀар хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика:

Йис 1886 2002 2010 2015
Агьалияр 726 [5] 1 553 [6] 1 655 [7] 1 654 [8]

2015 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижариз килигна хуьре 1 654 касди уьмуьр ийизвай. Агьалидин вири лезгияр, суни-мусурманар я.

КьакӀарвияр агъадихъ галай сихилриз пай жезва: Бацарар, Шийитар, Женгъуяр, Архъар, БакӀаяр, ТӀесер, Гьажиханар, ЖбитӀар, Жебесар [1].

Инфраструктура[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Хуьре 420 майишатар ава, агьалидин асул кӀвалахар: малдарвал, бахчахъанвал ва хпехъанвал я. Хуьруьнвийри 600-лай пара карч алай чӀехи малар ва 800-лай пара лапагар хуьзва. Хуьре умуми чирвилерин мектеб, мискӀин, клуб, улубхана ва докторвилин амбулатория, Юкьван парк, «ЧӀачъвар» чарчар ава [1].

ТӀвар-ван авай ксар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

Баянар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]

ЭлячӀунар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]