КьакІар
 Хуьр
|
.svg)
КьакІар (урус. Кака) — Дагъустан республикадин Ахцегь районда авай хуьр. «КьакIарин» хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я.
География[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Хуьр Ахцегь райондин юкьван пата, райондин администрациядин юкь тир Ахцегь хуьрелай 8 км рагъакIидай патахъ, КьакIар вацI Самур вацIуз акахьзавай чкадал ала. Хуьрелай кефер пата Самур цIиргъ, кьибле патани Гельмец - Ахцегь цIиргъ яргъи хьанва. Хуьр Мегьарамдхуьр - Ахцегь - Рутул трассадал ала.
Хуьре ва адан къваларив гвай чкаяр, булахар: Ашумлатар, ЧIачъран булах, Пулатметен булах, Фуанцин булах, Купулцин булах [1].
Хуьруьн мукьварал ва Самур цIиргъинин кьиблепатан гуьнеда алай гатун чIурар: Хпар, БагIахтул, ЧIехи ятах, ЧIехи хпу, ЦIаракус, Верхер ва мсб [1].
Тарих[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Тарихдар Б. Г. Алиева тестикь ийизвай фактариз килигна, цIуру хуьр гилан цIийи хуьрелай тахминан 1 км яргъал алай. Ам монголарни-татарар паталай чукIурнавай. Хуьруьн эгьлийри душмандиз къати кьулухъди румар ганвайвиляй абуру хуьруьз цIай яна курнай. Монголринни-татаррин гъиляй хкатай кьакІарвияр Самур дугундин вини кьилерив гвай чкайриз катнай. ЦIийи хуьруьн бине Рутул хуьруьн Бацарар сихилдин векилри кутунай. И сихилдин векилри гилани КьакІара уьмуьр ийизва. Хуьруьн бине кутур Бацар вич чIехи хъпехъан тир [2]. Са тIимил геж, ивидин кьисасдикай хкатун патал иниз Шбит ва Кьурбан стхаяр вичин Зулейха вахахъ галаз куьч хьанвай, абуру Кьурбанар сихилдин бине кутунай. Ахпа, чара-чара йисара мукьвара галай Ялахъ, Къутунхъар, Хуьруьг, Хъулидар хуьрерай иниз инсанар куьч жез эгечIнай. КьакІариз цIийиз атайбуруз чилер гузвачир, абуру чпиз гьа чкадин агьалидикай чилер пулунихъ къачузвай [1].
XVIII виш йисуз КьакІари вичин мукьув галай хуьрерихъ галаз КьакІарин беквал арадал гъанай. XVIII виш йисан эхирда Къазикъумукь шамхалвалдик акатзавай Луткун ва Ялахъ хуьрер, кьакІарин бегдин гьукумдик гьатзава. Хуьруьгдихъ галаз дяведа ахцегьвийринни рутулвийрин дуствилин паталай, Рутул беквалдик квай КьакІар, Гъуьгъвез, Усур хуьрер 1775 йисуз Ахцегьпарадин азад жемятдин ихтиярдиз вуганай [3].
1839 йисуз КьакІарар вири Самур округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чIавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Самур округдин Ахцегьпара наибвалдиз талукь тир. Ва Къутунхъар хуьруьхъ галаз КьакІарин хуьруьнжемятдик квай.
Совет гьукумдин сифте йисара, револоциядилай вилик, хуьре активдаказ ислам дин вяз ийизвай [1]. 1929 йисуз хуьр, Ахцегьпарадин чилерал цIийиз арадал гъанвай Ахцегь райондик акатнай. 1930 йисара хуьре колхоз туькIуьрнай.
- КьакІарилай са километр рагъакIидай пата, Гъуьгъвез кIама цIуру заманадин инсанри уьмуьр авур чка ава. Ина ракьун мегъ, кишпирдин затIар ва жуьреба - жуьре хтар жагъанай [4].
- ЦIуру хуьре, адан кьве патани кьве мискIин авайди тир. Гила, абурукай сад гуьнгуьна хтунва, ва муькуьдан чкадал цIийи мискIин эцигнава [1].
Агьалияр[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Йисариз килигна КьакІар хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика:
| Йис | 1886 | 2002 | 2010 | 2015 |
| Агьалияр | 726 [5] | ↗ 1 553 [6] | ↗ 1 655 [7] | ↘ 1 654 [8] |
2015 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижариз килигна хуьре 1 654 касди уьмуьр ийизвай. Агьалидин вири лезгияр, суни-мусурманар я.
КьакІарвияр агъадихъ галай сихилриз пай жезва: Бацарар, Шийитар, Женгъуяр, Архъар, БакIаяр, ТIесер, Гьажиханар, ЖбитIар, Жебесар [1].
Инфраструктура[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Хуьре 420 майишатар ава, агьалидин асул кIвалахар: малдарвал, бахчахъанвал ва хпехъанвал я. Хуьруьнвийри 600-лай пара карч алай чIехи малар ва 800-лай пара лапагар хуьзва. Хуьре умуми чирвилерин мектеб, мискIин, клуб, улубхана ва докторвилин амбулатория, Юкьван парк, «ЧIачъвар» чарчар ава [1].
ТIвар-ван авай ксар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
- Юнусов Идрис — совет береда Дагъустанда тIвар акъатнай муькъвер эцигдай устIар.
- Азизов Абил — Дагъустандин тIвар-ван авай чIугвар. Дагъустанда машгьур шикил-эсеррин кирам.
- Гьуьсейнов Мегьамед — композитор, Дагъустан Республикадин ва Урусат Федерациядин харусенятдин лайихлу кардар. Дагъустандин опера театрдин директор.
- Исмаилов Шабас Азизович — Дагъустдандин Обкомдин КПССдин секретарь. ДАССРдин Кьилин Советдин председатель [1].
Баянар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 Село Кака | Сайт Администрации Ахтынского района
- ↑ Алиев Б.Г.Предположения, памятники, исторические зарисовки о Дагестане. Махачкала, 1988, с.34-35
- ↑ Законы вольных обществ XVII—XIX вв. Архивные материалы. Х. М. Хашаева
- ↑ Фонд «Лезгины» — Ахтынский район
- ↑ Население Ахтыпаринского наибства в 1886 году
- ↑ Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г.
- ↑ 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г.
ЭлячӀунар[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
| Ахцегь райондин агьалийрин пунктар | ||
|---|---|---|
| Администрациядин юкь |
|  |
| Хуьрер |
Гутум • Калук • Къурукал • Къутунхъар • КьакІар • Луткун • Мичегь • Смугъулар • Ухул • Фий • Хин • Хкем • Хуьруьг • Цуругъ • ЦIийи Гъуьгъвез • ЦІийи Усур • Чепер • Ялахъ | |
| Хуьруьнсоветар |
Ахцегьрин • Гатумрин • Калукрин • КьакIарин • Луткунрин • Смугъулрин • Ухулрин • Фиярин • Хинерин • Хуьруьгрин • Цуругърин • Чеперин • Ялахърин | |
| Гадарнавай хуьрер |
КIурукIун • Грар • Гъуьгъвезар • Игъир • Къучагъар • Кьехуьл • Лгар • Мацар • Усур • Филифар • Филискъар • ЦIуру Хкем • Чихъискар • Храх • Хълар • Хъуьлер • ЧIвегьер • Ялцугъ | |
